'n Akademiese werkstuk oor die kerkreg behoort eintlik aan sy praktiese waarde vir die kerkregering getoets te kan word. Daarom gaan ek graag in op die versoek van Die Kerkblad om iets van my proefskrif aan die lesers oor te dra. Die studie het gehandel oor: Kerkreg en kerkorde in die lig van God se reg en orde vir sy kerk.

Die kerkreg is nou ten ene male nie 'n wetenskap wat in die lugleegte van 'n proefbuis sweef, of wat deur die eksperimenttoe­stelle van 'n laboratorium ontwikkel word nie. Kerkreg wat geskei sou word van die praktiese toepas­singsterrein van die kerkregering, sou hoogstens die waarde van brein-gimnastiek hê. Die kerkrege­ring is dus die mikpunt: slegte kerkreg het slegte kerkregering ten gevolg; Skriftuurlike kerkreg kan 'n Skriftuurlik-verant­woorde kerkregeringstel­sel daarstel. Die vraag na watter kerkregeringstel­sel die Skriftuurlike is, het deur die loop van hierdie eeu al iets van 'n teologie­se moedeloosheid tot ge­volg gehad. Die Skrif hou nie 'n wetenskaplik uitge­werkte kerkregeringstel­sel en 'n verfynde regs­orde vir die kerk voor nie.

Daarom sien talle kerk­regtelikes die Skriftuurli­ke moontlikhede van en 'n episkopaalse, en 'n presbiteriale, en 'n presbite­riaal-sinodale kerkrege­ringstelsel. Dit laat 'n skare gelowiges nog steeds met die vraag: Watter kerkregeringstel­sel is dan uiteindelik die regte een?

Om 'n eenvoudige maat­staf vir 'n beoordeling van die wesenlik Skriftuurlikheid van die kerkregeringstelsels daar te stel doen ek die 'wie-vraag' aan die hand: Wie is die bepaler (en selfs die bedienaar) van die reg en die orde vir die kerk? Die vraag na die 'wie' is die vraag wat deur die are van elke kerkrege­ringstelsel pols. Die 'wie' bepaal die 'wat' en die 'hoe', die inhoud en die metode van elke kerkrege­ringstelsel. Ons toets die geykte modelle van kerkregering vlugtig aan hierdie maatstaf.

Die Roomse kerkregering⤒🔗

Die Roomse beskouing oor die bepaler en bedienaar van die reg en die orde in die kerk is uit 'n komplek­se stelsel van teologiese gedagtekonstruksies af te lei. Die Roomse kerkbe­grip en gesagsbegrip wat in 'n indrukwekkende ge­dagtesisteem tot dogma verwerk is, word uitsluit­lik deur die Roomse ampsbegrip bepaal. Die Roomse siening van die amp is bepalend. En die pouslike amp, waaruit elke ander amp sy bestaansreg ontleen, is die vertrekpunt van waaruit die Roomse kerkregering verstaan moet word. Die pous is as die kerklike monarg die uitsluitlike bepaler en bedienaar van die reg en die orde vir die Roomse Kerk. Wat die kerklike monarg beslis, is wet. Kerkreg word beoefen uit die kerkwet wat deur die kerklike monarg buite om die Woord van God daargestel word.

Die Lutherse en die Erastiaanse kerkregering←⤒🔗

Daar is 'n hele aantal bepaalbare faktore waarom Luther, en veral sy navol­gers, asook Erastus, die kerkregering prakties aan die staatsowerheid oorge­gee het. Die belangrikste hieronder is die Lutherse leer van die twee ryke: 'n geestelike ryk waaroor die Heilige Gees deur die Woord beskik en 'n wê­reldlike ryk waaroor die staatsowerheid deur die grasie van God beskik. Die kerk is vir die "inner­like" (geestelike) heer­skappy van God nodig. Daarbenewens is die staat vir die "uiterlike" (wêreldlike) heerskappy van God nodig. Hiervolgens is reg en orde begrippe wat tot die terrein van die wê­reldlike ryk behoort. Die staat is verantwoordelik om die regsorde — ook vir die kerk — daar te stel en te handhaaf. Derhalwe is die staatsowerheid vol­gens hierdie beskouing die bepaler en bedienaar van die reg en die orde vir die kerk.

Die kollegialistiese kerkregering←⤒🔗

Volgens die kollegialisme word die kerk bloot histo­ries verklaar. Die oor­sprong van die kerk word aan die mens se vrye wil toegeskryf. Die gemeente, wat uit vrye individue be­staan, is soewerein. Die gemeente dra sy regsbe­voegdheid egter aan sy 'ampsdraers' oor. Op grond van die oorgedraag­de bevoegdheid handel die ampsdraers in die naam van die gemeente. Die ge­meentes vorm as 't ware die verskillende 'takke' van 'die kerk'. Die sinode word as die hoogste re­geerliggaam van die ge­meentes eintlik 'die kerk'. Omgekeerd is die kerkra­de eintlik die verteenwoor­digers van die sinode in die gemeentes. Wat die sinode deur middel van besluite en reglemente be­paal, is 'wet' vir die ge­meentes. In werklikheid is die sinode die bepaler (en bedienaar) van die reg en die orde vir die kerk.

Die kongregasionalistiese kerkregering←⤒🔗

Die kongregasionalisme is algemeen bekend as independentisme. Hierdie be­skouing bou op die interpretasie dat Christus sy gesag aan die gemeente gedelegeer het. Die ge­meentes tree in werklik­heid onafhanklik van me­kaar op. Die dienaars is verteenwoordigers van die gemeente. Hulle voer hulle dienswerk in opdrag van die gemeente uit. Hulle is ook aan die ge­meente verantwoording verskuldig. Derhalwe staan hulle onder toesig van die gemeente. Prinsipieel is die gemeente in hierdie kerkregeringstel­sel die bepaler van die reg en die orde van die kerk, terwyl die 'ampsdraers' die bedienaars daarvan is.

Die presbiteriale kerkregering←⤒🔗

Die vader van hierdie kerkregeringstelsel is die groot hervormer Johan­nes Calvyn. Sy teologie is deur die soewereiniteit van die drie-enige God be­heers. God bou en behou sy kerk onder heerskappy van Jesus Christus. Hy doen dit deur sy Woord en Gees. Hy rus sy diens­knegte vir hulle dienswerk toe en roep hulle as sy die­naars in die gemeente. Hy is as 't ware self die voorsitter van die kerkverga­derings waar reg ge­spreek en orde bepaal en gehandhaaf word — natuurlik deur die gehoor­saamheid van die kerkdie­naars (presbiters) aan sy Woord en Gees. Die pres­biteriale kerkregeringstel­sel moet dus as 'n teokra­ties-presbiteriale kerkre­gering verstaan word. In hierdie kerkregeringstel­sel is die drie-enige God die bepaler en bedienaar van die reg en die orde vir die kerk.

'n Antwoord←⤒🔗

'n Antwoord op die vraag wie die bepaler en bedie­naar van die reg en die orde vir die kerk is, verklaar tegelyk waar die reg en die orde vir die kerk setel en waaruit dit nage­vors moet word.

Is die bepaler en bedie­naar van die reg en die orde vir die kerk die kerk­like monarg, dan moet hierdie reg en orde uit die pouslike wette en bepa­lings nagevors en omlyn word.

In geval van die staats­owerheid moet die reg en die orde vir die kerk uit die staatsregtelike wette en bepalings vasgestel word.

In die geval van die si­node moet die reg en die orde vir die kerk uit be­sluite, bepalings, en reglemente van die sinode be­paal word.

In die geval van die ge­meente moet die reg en die orde vir die kerk uit die meerderheidswil van die lidmate vasgestel word.

Maar is die bepaler en bedienaar van die reg en die orde vir die kerk die drie-enige God, dan moet die reg en die orde vir die kerk uit die Woord van God nagevors en bepaal word.

God se Woord as bron vir die kerkreg kom dus hier kontrasterend te staan teenoor óf die pouslike wette en bepalings, óf staatsregtelike wette en bepalings, óf die besluite, bepalings en reglemente van die sinode, óf die meerderheidswil van die lidmate as bron waaruit die reg en die orde vir die kerk nagevors moet word. Die waarde van die 'wie-vraag' as kriterium waar­aan kerkregeringstelsels getoets moet word, spreek vanself hieruit.

’n Verdraagsame houding←⤒🔗

Aan die hand van die 'wie-vraag' is dit duidelik dat die teokaties-presbiteriale kerkregeringstelsel die een is waarin God se bepa­lings vir kerkwees die bes­te gestalte kan verkry. Maar juis die erkenning van God as die Bepaler en Bedienaar van die reg en die orde vir die kerk, en van sy Woord as die bron van hierdie reg en orde, impliseer klaar 'n bepaal­de houding teenoor ander kerkregeringstelsels. Ver­rassend genoeg, nie 'n houding van veroordeling nie. Maar 'n houding van verdraagsaamheid, juis vanweë die erkenning van 'n mens se onvolkome en gebrekkige interpretasie­vermoë van God se Woord. Want selfs waar 'n menslike outoriteit as re­geerder in die kerk aange­hang word, beteken dit nie noodwendig dat die rege­ring van die Woord geheel en al tot niet gemaak is nie — en só Christus se heer­skappy volkome verdring word nie. God bepaal sy reg en orde tog vir die kerk in sy Woord en laat dit deur sy Gees bedien. Daar moet dus nog sprake van 'n Christusheerskap­py wees waar hoege­naamd nog na die Woord geluister word. Al sou die luister na die Woord hoe deurspek met menslike denkkonstruksies en menslike regeringstruk­ture wees. Die kerkrege­ring hoort aan Christus, maar die kerkregering­stelsels is menslike 'positi­vering' van God se reg en orde vir sy kerk waarvan Hy die beginsels in sy Woord geopenbaar het. Derhalwe kan geen kerk­regeringstelsel die vol­maakte wees nie. Maar die kerkregeringstelsel waarin 'n minimum mens­like denkkonstruksie en 'n maksimum Woordopenba­ring spreek, bied die beste beveiliging vir die Woord-regering.

Geen kerkregeringstel­sel is 'n waarborg vir die saligheid nie. Maar die be­sondere belang van 'n Skrifgehoorsame kerkre­gering lê daarin dat dit nie die weg verdring nie, maar dat dit die weg open waardeur die vrygekoop­tes hulle Koning se stem in die kerkregering mag her­ken. So moet die kerkrege­ringstelsel daartoe mee­werk dat die kerk onver­hinderd, onvoorwaardelik en met blydskap voor die al-oue en ewig-nuwe heer­skappy van die drie-enige God mag buig.