Deur die eeue was daar slegs een musiekinstrument wat as ’n koninklike instrument betitel is. Dit is die pyporrel. Dié koninklike instrument, het tereg ’n vaste plek in ons kerke verwerf.

Ontwikkeling⤒🔗

Dit is ’n instrument met ’n lang en ryk geskiedenis. Daar word algemeen aan­vaar dat die pyporrel sy oorsprong in die panfluit gehad het. Reeds voor die aanvang van ons jaartel­ling was die orrel as musiekinstrument bekend. Uiteraard was hierdie or­rels in vergelyking^. met ons hedendaagse instru­mente baie klein en primi­tief. Maar die basiese prinsipes van dankvorming en  klankvoortbring­ing het onveranderd ge­bly. Iemand het eens kort weg die orrel beskryf ʼn as "kas met fluite”. ʼn Orrel bestaan inderdaad uit pype (fluite) van ver­skillende vorm en lengte. Dit staan op ’n windlaai. Die windlaai staan onder ’n konstante winddruk. Dit word van wind voorsien deur ’n blaasbalg. Vroeër kon ’n orrelis nooit alleen orrelspeel nie. Hy het iemand nodig gehad om die pomp te bedien. Sodoende is die orrel van wind voorsien. Vandag word, dit gerieflik deur ’n elektries aangedrewe ven­tilator gedoen.

Die orrelis druk nou ’n toets. Dit open ’n klep wat veroorsaak dat die wind in die pyp blaas. Op die ma­nier laat dit die pyp “praat”. U kan hierby aan ’n blokfluit dink. Die klankvorming geskied ba­sies op dieselfde wyse in orrelpype. Die lengte van ’n orrelpyp bepaal sy toon­hoogte. Hoe langer die pyp hoe laer die toon. Omge­keer, hoe korter die pyp hoe hoër die toon.

Die klankkleur word be­paal deur die vorm van die pype. Dit word ook beïnvloed deur die tipe materiaal wat gebruik word, soos metaal of hout. Elke orrel het meerdere stem­me. D.i. reekse pype van verskillende vorme. Elk een het sy eie naam en word deur ’n register be­dien. Deur die register het die orrelis die keuse om stemme afsonderlik of in kombinasie te laat klink. So kry ’n mens die groot verskeidenheid van vo­lume en klankkleur.

Gewoonlik is die stem­me verdeel oor twee of meer manuale en ’n voet­pedaal. Dit stel die orrelis in staat om ’n stem sterk te laat uitkom en triospel moontlik te maak.

In Latyn is die orrel “or­ganum” (werktuig) ge­noem. Dit is inderdaad ’n baie vernuftige werktuig. Gedeë vakmanskap is nodig om ’n pyporrel te kan bou. Behalwe ’n goeie ambagsman moet die orrelbouer ook ’n kunste­naar wees. Hy moet in staat wees om optimale klank (iets anders as maksimum volume!) uit sy instrument te verkry.

’n Pyporrel is ’n lewen­de instrument. Hy word gemaak van lewende ma­teriale. Elke orrel het sy eie karakter. Die karakter word bepaal deur die re­gister-samestelling, die ontwerp, die akoestiek van die ruimte waarin dit staan en, seker nie die minste nie, die orrelbouer.

Waarom 'n Pyporrel?←⤒🔗

Die orrel is waarskynlik die enigste musiekinstru­ment wat reëlmatig beluister word deur ’n groep mense waarvan die mees­te nooit ’n orreluitvoering of selfs enige musiekkon­sert sal bywoon nie. Ons kom uiteraard kerk toe om na die verkondiging van die Woord van God te luister. Vir baie kerkgan­gers is die musikale ge­deelte van die erediens nie juis baie belangrik nie.

Tog sal ook hiérdie kerkgangers dit vreemd ervaar as daar geen orrelspel in die kerk sou wees nie of as daar in stede van orrelmusiek ’n orkes sou speel.

Waarom? Tradisie en gewoonte speel hierby na­tuurlik ’n groot rol. Tog is die vraag sinvol: waarom is ’n orrel in die kerk? Wat maak die orrel so geskik vir sy taak in die ere­diens?

Om die vraag te kan be­antwoord is dit nodig om die pyporrel te vergelyk met ander musiekinstrumente. En dan is die eer­ste wat opval die statiese karakter van die pyporrel. Dit in teenstelling met meeste ander musiekinstrumente wat ’n dinamie­se klankkarakter het.

Dink aan die klavier. Die klankekspressie word be­paal deur die wyse van aanslag van die toetse. Of die viool. Die klank hang nou saam met die span­ning tussen snare en strykstok. ’n Orrelis kan egter nie die klankvor­ming beïnvloed nie. Hy kan wel harder of sagter speel en die klankkleur verander. Hy kan dit egter slegs doen binne die perke van die instrument wat be­speel word.

Vir sommige is die sta­tiese karakter van die pyporrel irriterend. Die orrel word deur hulle er­vaar as ’n “koue” instrument. Dit is egter juis hierdie tipiese eienskap van die pyporrel wat dit so besonder geskik maak vir gebruik in die erediens. Die objektiewe klankka­rakter van ’n pyporrel pas in ’n erediens waar dit nie gaan om die opwekking van emosies nie. Dit gaan om die samekoms van die volk van God om in ge­hoorsaamheid na sy Woord te luister.

Die praktyk van eeue het bewys dat die pyporrel die geskikste musiekin­strument vir gemeente­sang begeleiding is.

Plasing←⤒🔗

Na my mening is die aan­vaarbaarste plasing van die orrel agter in die kerk teenoor die kansel. Hierdie plasing voldoen litur­gies aan die Woord-ant­woord vereiste, Die Here spreek deur sy dienaar vanaf die kansel. Die ge­meente antwoord daarop met sang. Hulle word daarby “gerugsteun” deur die orrel.

By die oprigting van ’n nuwe kerkgebou moet deur die argitek voldoende ruimte gelaat word vir die installering van ’n pyp­orrel. Om goeie klankuit­straling te verseker is dit ’n vereiste dat die orrel in ’n vrystaande houtkas op­gerig word. Die gewoonte om die orrel weg te steek in nis of orrelkamer is akoesties verkeerd.

Goeie kerkakoestiek is baie belangrik. Dit laat die orrel beter klink en werk ook inspirerend op die ge­meentesang. Dit verseker ook dat die stemme van alle gemeentelede met mekaar verenig word.

Taak in die Erediens←⤒🔗

In die sang bring die ge­meente priesterlik ’n offer van dankbaarheid. Die of­ferande van die lippe (Hebreërs 13:15). Maar te­wens is die gemeente daarin ook profeties werk­saam. Die Woord van God word nagespreek, bely en beantwoord. Die orrelspel het hierby ’n dienende taak. Dit is om die ge­meentesang so te lei dat die sang self tot sy volle reg kom. Die orrelspel behoort so te wees dat die woorde (wat ’n gelowige naspreek van die Woord is!) alle nadruk kry en die sang op sy mooiste opklink tot die Here onse God.

Die orrelspel voor die diens het die taak om die gemeente voor te berei op die erediens wat volg. Alte dikwels word verwag dat die orrelis dan sagte ag­tergrondmusiek moet speel. Dit gebeur omdat “sag” en “stigtelik” as sinoniem beskou word. Onder hierdie valse dek­mantel van stigtelikheid word soms banale en op­pervlakkige musiek ge­speel. Dit doen afbreuk aan die heiligheid van die ontmoeting van die Here met sy volk. Alles in die erediens moet stylvol wees. Dit gaan daar om die eer van die Koning van die kerk. Wat pas daarby beter as ’n koninklike instrument?